Każdy, kto przynajmniej raz kupił w sklepie sprzęt elektroniczny, z pewnością doskonale wie, czym jest gwarancja. Gdy zakupiony towar nie działa tak, jak powinien, kierujemy się do sprzedawcy i składamy reklamację. Gwarancja jest jednak dobrowolnym świadczeniem. Oznacza to, że sprzedawca bądź producent może, ale nie musi, ją oferować. Nie każdy jednak wie, że obok gwarancji chroni nas jeszcze jedno prawo. Mowa tutaj o rękojmi za wady rzeczy. W przeciwieństwie do gwarancji jest to prawo, które przysługuje nam niezależnie od woli sprzedawcy. Istnieją jednak sytuacje, w których możliwe jest jej wyłączenie.

Czym właściwie jest rękojmia? Jakie wady obejmuje? W jakich sytuacjach możliwe jest wyłączenie rękojmi za wady? A kiedy nie można wprowadzić modyfikacji odpowiedzialności z tytułu rękojmi? Zapraszamy do lektury!

Pojęcie rękojmi. Czym jest wyłączenie rękojmi?

Jak już wspominaliśmy, rękojmia za wady rzeczy sprzedanej, to odpowiedzialność sprzedawcy względem kupującego. Jej przedmiotem jest wada towaru, który klient nabył od danego sprzedawcy. W praktyce oznacza to, że nawet jeśli sprzedawca bądź producent nie udzielił gwarancji na zakupiony produkt, klient może dochodzić swoich praw, składając reklamację na podstawie rękojmi.

Warto zwrócić uwagę na jeszcze jeden ważny aspekt. Kupujący może dochodzić swoich praw z tytułu rękojmi wyłącznie wówczas, kiedy w trakcie zakupu towaru nie wiedział o istniejącej wadzie. Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest zatem wyłączona w przypadku, gdy sprzedawca poinformuje nas podczas zakupu o występujących wadach produktu.

Przepisy dotyczące rękojmi w sprzedaży

Znajdziemy je w art. 556 par. 1 Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z jego zapisami, kupujący może dochodzić swoich praw z tytułu rękojmi w sytuacji, gdy:

• wady te zmniejszają jej wartość bądź użyteczność;
• zakupiony towar nie ma właściwości, o których zapewniał sprzedawca;
• rzecz została wydana w stanie niekompletnym.

Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej obejmuje dwie kategorie wad produktu: wady fizyczne oraz wady prawne.

Rękojmia za wady fizyczne

Wada fizyczna to sytuacja, w której sprzedana rzecz jest uszkodzona, lub nie ma określonych właściwości, wynikających z jej przeznaczenia. Dodatkowym warunkiem jest to, że stwierdzona wada musi obniżać wartość lub użyteczność danego towaru. Do wad fizycznych zalicza się również produkt, który został wydany w stanie niekompletnym.

Rękojmia za wady prawne

Wady prawne dotyczą z kolei, jak sama nazwa wskazuje, stanu prawnego rzeczy sprzedanej. Mowa tutaj przede wszystkim o kwestiach związanych z nieuregulowanym prawem własności przedmiotu sprzedaży, czy ewentualnymi roszczeniami osób trzecich. W przeciwieństwie do wad fizycznych, wady prawne w większości przypadków nie są możliwe do usunięcia. Roszczenia z tytułu rękojmi za wady prawne sprowadzają się zatem na ogół do rozwiązania umowy kupna-sprzedaży i zwrotu nabytej rzeczy.

Wyłączenie rękojmi – podstawa prawna

Wiemy już, że rękojmia za wady jest prawem konsumenta, które obowiązuje w każdym przypadku. Istnieją jednak sytuacje, w których odpowiedzialność z tytułu rękojmi nie będzie obowiązywała. Zgodnie z art. 558 Kodeksu Cywilnego za zgodą obu stron umowy kupna-sprzedaży, możliwe jest rozszerzenie, ograniczenie, a nawet całkowite wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi.

Wyjątek od tej sytuacji stanowią przypadki, w których kupujący ma status konsumenta, w rozumieniu przepisów ustawy o prawach konsumenta. W takim przypadku możliwe jest jedynie rozszerzenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi. Ograniczenie lub całkowite jej wyłączenie można zastosować wyłącznie w sytuacjach wymienionych w przepisach szczególnych.

Innymi słowy, odpowiedzialność z tytułu rękojmi możemy wyłączyć stosownym zapisem w umowie kupna-sprzedaży. Ponieważ przy zwykłych, codziennych zakupach rzadko sporządzamy taki dokument, skupmy się na dwóch przypadkach, w których najczęściej będziemy mieli do czynienia z zapisem wyłączającym rękojmię za wady. Mowa tutaj o umowach sporządzanych przy sprzedaży nieruchomości oraz samochodów używanych.

Wyłączenie rękojmi przy sprzedaży nieruchomości

Przy sprzedaży nieruchomości, tak jak w przypadku każdej innej umowy kupna-sprzedaży, sprzedawca ponosi odpowiedzialność za wady fizyczne i prawne przedmiotu sprzedaży. Warto podkreślić, że zakres uprawnień z tytułu rękojmi jest taki sam, zarówno w przypadku nieruchomości z rynku pierwotnego, jak i z rynku wtórnego.

Jakie wady fizyczne i prawne może mieć nabywana nieruchomość?

Do wad fizycznych należą wszelkiego rodzaju ubytki i awarie dotyczące np. mediów czy też stanu technicznego budynku. Z kolei do wad prawnych należy np. obciążenie hipoteką, czy nabycie nieruchomość od osoby, która nie jest właścicielem. Pamiętajmy jednak, że rękojmi podlegają jedynie te wady, o których sprzedający nie poinformował nas w momencie zakupu.

Nie każdy zdaje sobie sprawę z uprawnień z tytułu rękojmi wynikających z umowy kupna-sprzedaży nieruchomości. Zwłaszcza sprzedający są często bardzo zdziwieni, gdy po pewnym czasie od transakcji kupujący zgłasza się do nich z roszczeniem. Niestety, niewiedza ta występuje także po stronie kupujących. To oraz niedokładne czytanie podpisywanych umów skutkuje tym, że nabywca bardzo często podpisuje umowę, w której treści znajduje się klauzula wyłączająca rękojmię.

Jak możemy się więc domyśleć, sposobem na wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi przy sprzedaży nieruchomości, jest zawarcie stosownego zapisu w umowie kupna-sprzedaży. Warto jednak podkreślić, że nie w każdym przypadku będzie to możliwe.

Pierwszą sytuacją, w której ograniczenie uprawnień z tytułu rękojmi przy sprzedaży nieruchomości będzie trudniejsze, jest zawarcie umowy pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem. Mówiąc prościej, jest to sytuacja, gdy nabywamy nieruchomość od podmiotu gospodarczego. Jak już wiemy, w przypadku, gdy nabywcą jest konsument, wyłączenie rękojmi jest możliwe jedynie w sytuacjach przewidzianych w przepisach szczególnych.

Zapis wyłączający odpowiedzialność z tytułu rękojmi w umowie sprzedaży nieruchomości nie obowiązuje także nieuczciwych sprzedawców. W skrócie – jeżeli sprzedający celowo zatai wadę nieruchomości, klauzula wyłączająca rękojmię jest bezskuteczna. Warto jednak pamiętać o konieczności wykazania, że sprzedający wiedział o zaistniałej wadzie.

Trzecim aspektem, o którym należy pamiętać, jest to, że wyłączenie rękojmi następuje wyłącznie za zgodną wolą obu stron umowy. Niedopuszczalne są zatem wszelkiego rodzaju dopiski umieszczane przez sprzedających pod podpisami obu stron.

Zawarcie klauzuli wyłączającej rękojmię przy sprzedaży samochodu

Podobnie jak w przypadku umowy kupna-sprzedaży nieruchomości, z uprawnień wynikających z rękojmi mogą skorzystać także nabywcy samochodów. Również w tym przypadku nie ma znaczenia, czy sprzedaż dotyczy nowego, czy też używanego samochodu. Rękojmia obejmuje zarówno wady fizyczne, jak i wady prawne.

Oczywiście także w przypadku sprzedaży samochodu możliwe jest wyłączenie rękojmi za wady. W przypadku używanego samochodu podstawą wyłączenia odpowiedzialności sprzedawcy będzie stosowny zapis w umowie kupna-sprzedaży. Tak jak w przypadku sprzedaży nieruchomości, zapis ten nie będzie skuteczny, jeżeli sprzedawca wiedział o wadzie w momencie zakupu, lub jeżeli dodał taką klauzulę bez wiedzy kupującego. Wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest również utrudnione w sytuacji, gdy sprzedawcą jest przedsiębiorca.

A co z nowymi autami?

Co do zasady nowe samochody kupujemy w autoryzowanych salonach, a więc od sprzedawców, będących przedsiębiorcami. Posiadamy zatem wówczas status konsumenta. Wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi jest wówczas możliwe jedynie w przypadkach uregulowanych w przepisach szczególnych.

Nabywając auto z salonu, warto natomiast pamiętać o innej, bardzo ważnej rzeczy. Nie otrzymujemy wówczas bowiem umowy kupna-sprzedaży, jak to ma miejsce w przypadku nabycia używanego samochodu, a fakturę VAT. Aby móc bez problemu skorzystać z przysługującego prawa do rękojmi należy dopilnować, aby na fakturze znalazły się podpisy obu stron umowy. Tylko tak podpisana faktura VAT będzie podstawą dochodzenia ewentualnych roszczeń.

Wyłączenie rękojmi w relacjach B2B

Nieco inaczej sytuacja dotycząca rękojmi przedstawia się w relacjach B2B, czyli w przypadku, gdy obiema stronami umowy są przedsiębiorcy. W przeciwieństwie do relacji przedsiębiorca-konsument, w której wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi możliwe jest jedynie w pewnych warunkach określonych w przepisach szczególnych, w przypadku relacji B2B taki zapis jest dopuszczalny w każdym przypadku.

Jako przedsiębiorca musimy zatem zwracać szczególną uwagę na zapisy umów i regulaminów sklepów. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w których kupujemy produkt na portalu aukcyjnym. Wielu sprzedawców ukrywa w swoich regulaminach zapisy o wyłączeniu odpowiedzialności z tytułu rękojmi. Warto zatem szczegółowo zapoznać się z treścią tego dokumentu przed dokonaniem zakupu. Może się bowiem okazać, że późniejsze dochodzenie swoich praw będzie niemożliwe.